Zatrzymanie, należące do środków przymusu uregulowanych w dziale VI Kodeksu Postępowania Karnego, jest jednym z najbardziej dolegliwych środków przewidzianych w polskiej procedurze karnej.
W praktyce poza zatrzymaniem dokonywanym przez funkcjonariuszy Policji w ramach powzięcia informacji o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa, należy rozróżnić zatrzymanie dokonywane na zarządzenie prokuratora.
Prokuratura może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawią się na wezwanie w celu przeprowadzenia z ich udziałem określonych czynności lub mogą w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie.
Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także bezpośrednią z nimi rozmowę. Formą nawiązania kontaktu zatrzymanego z adwokatem nie musi być osobista, bezpośrednia rozmowa. Może to być kontakt telefoniczny, za pośrednictwem faksu, e-mail, czy też przez Skype’a.
Obecność organu zatrzymującego (funkcjonariuszy Policji, służb specjalnych) podczas przedmiotowej rozmowy powinna być podyktowana wyłącznie dobrem prowadzonego postępowania. Zastrzeżenie swojej obecności przez zatrzymującego podczas rozmowy zatrzymanego z adwokatem powinno mieć miejsce wyjątkowo, a nie stanowić standardowy sposób postępowania, nawet jeżeli zatrzymanym jest osoba podejrzewana o udział w zorganizowanej grupie przestępczej. Europejski Trybunał Praw Człowieka przyjmuje, że jednym z podstawowych elementów prawa do obrony jest możliwość kontaktu z prawnikiem poza zakresem słuchu osoby trzeciej (zob. wyrok ETPC z 13.01.2009 r., 52479/99, Rybacki v. Polska, LEX nr 478167).
W razie zgłoszenia przez zatrzymanego wniosku o umożliwienie mu nawiązania kontaktu z adwokatem, organ zatrzymujący powinien wstrzymać się z wykonywaniem czynności procesowych z udziałem zatrzymanego, z wyjątkiem czynności niepowtarzalnych, do czasu nawiązania tego kontaktu, chyba że zatrzymany wyrazi zgodę na uczestniczenie w czynnościach bez przeprowadzonej rozmowy. Powyższe powinno zostać odnotowane w protokole zatrzymania.
Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego, zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
Jeżeli Prokuratura zdecyduje się na wystosowanie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania, Sąd ma 24 godziny na rozpoznanie takie wniosku. Jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania podejrzanego do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu – należy osobę podejrzaną zwolnić, a postępowanie w zakresie zastosowania tymczasowego aresztowania umorzyć. Bardzo ważną regułą jest zakaz ponownego zatrzymania osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów, które były wskazane w czasie pierwszego zatrzymania i wystosowanego wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
Należy pamiętać, iż Prokurator przygotowując wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania musi załączyć do wniosku dowody, które świadczą o zaistnieniu niezbędnych przesłanek do zastosowania tego najsurowszego środka zapobiegawczego. Zarówno osobie podejrzanej, jak i obrońcy przysługuje prawo do zapoznania się z tymi dowodami przed posiedzeniem Sądu, który będzie rozpoznawał wniosek Prokuratora.
Często zatrzymanie jako de facto pierwsze pojawienie się osoby podejrzanej w jej własnej sprawie – jest bardzo istotne z punktu widzenia ukierunkowania postępowania dowodowego. Często błędy popełnione na początkowym etapie, rzutują na całe późniejsze procedowanie i wynik w danej sprawy.