Z dniem 1 stycznia 2023 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego i innych ustaw. W ramach nowelizacji wprowadzono m.in. przepisy, które mają na celu ograniczenie sytuacji, w których skazani próbują uchylić się od odbycia kary. Zmiany te odnoszą się przede wszystkim do skazanych na karę pozbawienia wolności, którzy od teraz zostaną co do zasady zatrzymani przez policję i doprowadzeni do aresztu śledczego.
Poprzednio obowiązujące przepisy w tej materii cechowały się w pierwszej kolejności dobrowolnością stawiennictwa, zaś przymusowym doprowadzeniem dopiero w wypadku braku wcześniejszego dobrowolnego niestawiennictwa. Zgodnie bowiem z art. 79 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2022 r., skazanego na karę pozbawienia wolności sąd wzywał do stawienia się w wyznaczonym terminie w areszcie śledczym, położonym najbliżej miejsca jego stałego pobytu, wraz z dokumentem stwierdzającym tożsamość. Sąd mógł również polecić doprowadzenie skazanego do aresztu śledczego bez wezwania. Jeśli skazany, mimo wezwania, nie stawił się w areszcie, sąd polecał go doprowadzić, a kosztami doprowadzenia obciążał samego skazanego.
W nowelizacji tych przepisów skazany na karę pozbawienia wolności nie będzie już wzywany do stawienia się w areszcie. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 79 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, sąd skazanego na karę pozbawienia wolności od razu poleci zatrzymać i doprowadzić do aresztu śledczego. Sąd będzie miał jednak możliwość, by najpierw wezwać skazanego do dobrowolnego stawiennictwa, gdyż zgodnie z paragrafem 1a w uzasadnionym wypadku, na wniosek skazanego, sąd może wezwać go do stawienia się w wyznaczonym terminie w areszcie śledczym, położonym najbliżej miejsca jego stałego pobytu, wraz z dokumentem stwierdzającym tożsamość, jeżeli dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego uzasadniają przypuszczenie, że skazany stawi się na wezwanie. Zarządzenie wydane w tym przedmiocie wymaga jednak uzasadnienia – a więc jest to czynność wymagająca od sądu poświęcenia większej ilości czasu, niż miało to miejsce w poprzednim brzmieniu ustawy, aby umożliwić skazanemu dobrowolne stawiennictwo w areszcie śledczym.
Jeśli skazany pomimo umożliwienia dobrowolnego stawiennictwa nie stawi się w areszcie, sąd poleci jego zatrzymanie i doprowadzenie. Kosztami zatrzymania i doprowadzenia sąd obciąża skazanego. Jeśli aktualne miejsce pobytu skazanego na terenie kraju nie będzie znane, sąd wyda postanowienie o poszukiwaniu skazanego za pomocą listu gończego. Co ważne, już 14 dni braku jego stawiennictwa będzie oznaczało bezprawne utrudnianie wykonania kary, co wpłynie na ewentualne warunkowe zwolnienie skazanego.
Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości, co roku kilkadziesiąt tysięcy skazanych nie stawia się do odbycia kary, mimo przesłanego wezwania. Wprowadzone zmiany mają na celu zwiększenie skuteczności wykonywania kar i zapobieganie sytuacjom, w których skazani uciekają przed odbyciem kary. Zmiany te mogą prowadzić jednak do nadmiernego używania zasobów Policji, a także skutkować znacznym ograniczeniem możliwości dobrowolnego stawiennictwa skazanych, gdyż taka możliwość wymagać będzie każdorazowo pisemnego wniosku skazanego w tym przedmiocie, który będzie musiał jednocześnie swą dotychczasową postawą oraz zachowaniem uprawdopodobnić, iż stawi się na takie wezwanie, zaś sąd wydając zarządzenie w tym przedmiocie będzie musiał je odpowiednio uzasadnić – co może również przełożyć się na dodatkowe zwiększenie obciążenia sądów.
Adrian Kwiatkowski, aplikant adwokacki