Przewóz towarów, tak krajowy jak i międzynarodowy, jest obecnie bardzo rozwiniętą gałęzią gospodarki. Przy tak dużym obrocie i liczbie przedsiębiorców uczestniczących w nim (tak przewoźników jak i kontrahentów korzystających z ich usług), dochodzi do wzajemnych sporów. Spory te dotyczą niewykonania przez którąś ze stron zawartej umowy przewozu. Oczywiście nadawca zlecając przewoźnikowi przewóz określonej przesyłki towarów może zawrzeć z nim pisemną umowę, lub też – co zdarza się znacznie częściej – zawarcie umowy następuje poprzez np. ustne zlecenie określonego przewozu towarów, którego potwierdzeniem jest w zasadzie jeden dokument – list przewozowy (CMR). Niezależnie od sposobu zawarcia, przewoźnika oraz nadawcę łączy umowa przewozu, na podstawie której przewoźnik zobowiązuje się do przewozu określonego towaru nadawcy i dostarczenia go do odbiorcy, zaś nadawca zobowiązuje się do zapłaty określonego wynagrodzenia przewoźnika. Mimo (a może właśnie z tego względu) z pozoru jasnych obowiązków spoczywających na każdej ze stron i w zasadzie nielicznych dokumentach, co do realizacji umowy przewozu powstają spory. Zwykle ich przyczyną jest zakwestionowanie przez którąś ze stron wykonania umowy przez drugą stronę.
Każda ze strona ma własne interesy, tj. przewoźnik przede wszystkim żąda zapłaty za usługę, zaś nadawca chce terminowego dostarczenia nieuszkodzonej przesyłki. Każdej ze stron do realizacji tych interesów służą odpowiednie roszczenia, a więc żądania określonego działania, których mogą dochodzić przed sądem. Można w zasadzie wyróżnić dwa rodzaje wzajemnych roszczeń: (i) te kierowane przez przewoźnika wobec nadawcy zwykle o zapłatę uzgodnionego wynagrodzenia oraz (ii) te kierowane wobec przewoźnika z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przewozu, które dotyczą nieterminowego przewozu lub najczęściej zniszczenia, ubytku lub uszkodzenia przesyłki.
Wzajemne roszczenia stron umowy przewozu towarów regulują w zasadzie trzy akty prawne: kodeks cywilny („k.c.”), ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. prawo przewozowe („p.p.”) oraz Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu towarów z dnia 19 maja 1956 r. („Konwencja CMR”). W przypadku zawodowego przewozu towarów pomiędzy przedsiębiorcami zastosowanie będą miały dwa akty prawne: p.p. oraz Konwencja CMR, mająca zastosowanie do przewozów międzynarodowych, zwłaszcza, iż w zasadzie wszystkie kraje europejskie są jej sygnatariuszami. Oba akty prawne co do zasady podobnie regulują wzajemne roszczenia, choć są pomiędzy nimi dosyć istotne rozbieżności, o których mowa w dalszej części artykułu. Jak wskazałem powyżej, przewoźnikowi wobec nadawcy przysługuje w zasadzie jedno roszczenie, a mianowicie o zapłatę wynagrodzenia przewidzianego umową. Przewoźnik na realizację swojego roszczenia nie ma dużo czasu, gdyż tylko rok. Niemal wszystkie roszczenia z umowy przewozu przedawniają się po upływie jednego roku, tak wskazane już roszczenie przewoźnika o zapłatę wynagrodzenia jak i roszczenia przeciwko przewoźnikowi (których jest znacznie więcej – poczynając od zwłoki w przewozie, poprzez ubytek, do utraty lub uszkodzenia przesyłki). Istnieją jednak dwa wyjątki, mianowicie: (i) roszczenia wynikające z Konwencji CMR, gdzie nastąpiło niedbalstwo lub zły zamiar, przedawniają się z upływem 3 lat zaś (ii) roszczenia na podstawie p.p. w tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki, z upływem 2 miesięcy od dnia wydania przesyłki.
W przypadku ubytku, uszkodzenia lub zniszczenia przez przewoźnika przesyłki osobie uprawnionej przysługuje uprawnienie do złożenia reklamacji. Przy czym, w przypadku p.p. tryb reklamacyjny jest konieczny, aby później występować przeciwko przewoźnikowi na drogę postępowania sądowego stąd istotnym jest aby sprawdzić czy do danej umowy będzie miała zastosowanie Konwencja CMR czy właśnie p.p.
Jednakże kto jest uprawniony do złożenia reklamacji oraz wytoczenia powództwa? W tym przypadku przepisy p.p. i Konwencji CMR regulują to w sposób nieoczywisty. Wskazują bowiem, że osobą uprawnioną do złożenia reklamacji i dochodzenia od przewoźnika roszczeń jest podmiot, który jest uprawniony do dysponowania przesyłką. To z kolei zależy od tego w jakim momencie realizacji przewozu jesteśmy. Do chwili odbioru przesyłki przez odbiorcę (odbioru listu przewozowego) uprawniony do złożenia reklamacji będzie nadawca, a więc osoba, która zawarła z przewoźnikiem umowę, zaś po tym momencie – od chwili odbioru przesyłki – uprawniony będzie odbiorca, a więc podmiot, który nie jest stroną umowy przewozu. W tym przypadku przepisy p.p. i Konwencji CMR regulują to podobnie. Niezależnie więc od łączącej nadawcę i odbiorcę umowy, która może (i często przewiduje), że to nadawca odpowiada za dostarczenie odbiorcy umówionego towaru wolnego od wad, z chwilą odbioru przesyłki to odbiorca jest uprawniony do dochodzenia od przewoźnika roszczeń. Nierzadko więc nieznajomość tych przepisów prowadzi do sytuacji, gdy to nadawca jako podmiot, który poniósł realną szkodę polegającą na konieczności dostarczenia odbiorcy nowej przesyłki (z towarami wolnymi od wad, uszkodzeń) gdyż pierwsza przesyłka uległa uszkodzeniu lub zniszczeniu, dochodzi od przewoźnika odszkodowania, jednak nieskutecznie gdyż jemu żadne roszczenia wobec przewoźnika nie przysługują. Gdy więc zapada w takich sprawach wyrok, niekorzystny wobec nadawcy, zazwyczaj – z uwagi na roczny termin przedawnienia – jest już za późno aby obiorca (jako uprawniony) wystąpił przeciwko przewoźnikowi z roszczeniem albo przelał swoje roszczenia na nadawcę. Przyczyna tak nieoczywistej (gdyż oderwanej od realnej szkody) konstrukcji roszczeń wobec przewoźnika jest prosta, autorzy Konwencji CMR oraz polskiego p.p. uniezależnili odpowiedzialność przewoźnika od nieraz niezwykle skomplikowanych umów nadawcy z kontrahentami, którzy przecież nie muszą być jednocześnie odbiorcami przesyłek. Niemniej, są to kwestie, o których warto pamiętać na etapie właśnie zawierania umowy z kontrahentem i już na tym etapie uzgodnić właściwe zasady postępowania na wypadek uszkodzenia, zniszczenia lub zagubienia przesyłki.
Data publikacji: 8.09.2022 r, autor: Piotr Piechocki